Goedkeuring nieuwe medicijnen sneller door het coronavirus?

Over EUPATI NL 
Ook bij geneesmiddelontwikkeling is patiëntenparticipatie essentieel. EUPATI NL leidt Nederlandse patiëntenvertegenwoordigers op tot gelijkwaardige gesprekspartners bij onderzoek en ontwikkeling van geneesmiddelen. Met de opleiding verwachten we te kunnen blijven voldoen aan de toenemende vraag naar goed toegeruste patiëntenvertegenwoordigers. De opleiding ging onder leiding van PGOsupport in september 2019 van start. Lees meer over EUPATI NL.

Zorgt het coronavirus voor snellere procedures?

We legden de vraag of er na deze coronastorm blijvende veranderingen in de werkwijzen van het CBG (College ter Beoordeling van Geneesmiddelen) en het EMA (Europees Geneesmiddelen Agentschap) te verwachten zijn voor aan prof. dr. Ton de Boer van het CBG. In zijn functie als voorzitter van het college kan hij hier alles over vertellen. We kregen een uitgebreid antwoord dat inzicht geeft in goedkeuringsmethoden en de afweging die wordt gemaakt tussen snelheid en kwaliteit. Pittige kost, maar daar draaien onze studenten hun hand niet voor om!

Zo komen medicijnen en vaccins op de Nederlandse markt

Eerst even wat achtergrondinformatie. Er zijn 3 manieren om een medicijn of vaccin in Nederland op de markt te krijgen. De nationale procedure, de decentrale procedure en de centrale procedure. Bij de nationale procedure komt een medicijn of vaccin alleen in Nederland op de markt; bij de decentrale procedure kiest een fabrikant ervoor om het medicijn of vaccin in een beperkt aantal Europese landen op de markt te brengen; en bij de centrale procedure komt het medicijn of vaccin in alle landen van de EU op de markt. Om een medicijn of vaccin tegen COVID-19 direct voor de hele EU beschikbaar te krijgen, zal een aanvraag de centrale procedure doorlopen. Het registratiedossier wordt dan door het EMA beoordeeld.

Het EMA en het CBG hebben een aantal manieren om medicijnen of vaccins eerder beschikbaar te maken. Dit zijn:

• Wetenschappelijk advies
• Accelerated assessment (‘versnelde beoordeling’)
• Rolling review (‘interactieve beoordeling’)
• Conditional marketing authorisation (‘voorwaardelijke toelating’)
• Compassionate use (‘gebruik in schrijnende gevallen’)

Wetenschappelijk advies

Een registratiedossier moet aan bepaalde voorwaarden voldoen om de kwaliteit, veiligheid en werkzaamheid goed te kunnen beoordelen. Wetenschappelijk advies kan helpen om bijvoorbeeld een goede studieopzet te kiezen of aan de juiste productie-eisen te voldoen. Dit kan leiden tot een beter registratiedossier waardoor er minder beoordelingsrondes nodig zijn. Het CBG en het EMA geven, speciaal voor COVID-19-middelen, versneld wetenschappelijk advies.

Versnelde beoordeling

Normaal gesproken duurt de beoordeling via de centrale procedure 210 dagen. Met de ‘accelerated assessment’ kan deze beoordeling worden teruggebracht naar 150 dagen. Deze procedure vereist extra inspanningen van zowel het farmaceutisch bedrijf als de registratieautoriteit en wordt alleen ingezet wanneer een product van groot belang is voor de volksgezondheid.

Interactieve beoordeling

In uitzonderlijke gevallen, zoals nu bij COVID-19 en in het verleden bij de Mexicaanse griep en bij de ontwikkeling van een vaccin tegen Ebola, is een ‘rolling review’ mogelijk. Hierbij worden experts van het EMA al tijdens het lopende medicijnonderzoek bij de resultaten betrokken. De resultaten uit het lopende onderzoek worden elke 2 weken beoordeeld, zodat er tijdens het medicijnonderzoek bijgestuurd kan worden. Uiteindelijk moet deze procedure leiden tot een compleet registratiedossier. Deze procedure vergt veel extra inspanning en een nauwe samenwerking met het farmaceutisch bedrijf.

Voorwaardelijke toelating

Hierbij wordt een product goedgekeurd op basis van beperkte klinische data, maar met sterke aanwijzingen dat de positieve effecten opwegen tegen de risico’s van een behandeling. Dit type goedkeuring is alleen mogelijk bij ernstige aandoeningen waarbij het medicijn een belangrijke meerwaarde heeft ten opzichte van de beschikbare behandelopties. De goedkeuring wordt dus ‘onder voorwaarden’ gegeven. Er worden dan aanvullende resultaten gevraagd en deze zullen voortdurend door het EMA worden beoordeeld, binnen vooraf vastgestelde tijdslijnen.

Gebruik in schrijnende gevallen

Via het ‘compassionate use’ programma kunnen patiënten toegang krijgen tot medicijnen die nog niet zijn geregistreerd of nog niet beschikbaar zijn, bijvoorbeeld omdat er nog geen vergoedingsbesluit is genomen. Deelname aan dit programma kan het farmaceutisch bedrijf bij het CBG aanvragen voor medicijnen bij ernstige aandoeningen, waarbij het medicijn een belangrijke meerwaarde heeft ten opzichte van de beschikbare behandelopties. Dit programma is alleen bedoeld voor medicijnen waarbij er op basis van de tot dan toe beschikbare gegevens zicht is op een registratie.

Snelheid versus kwaliteit

Het eerder beschikbaar komen van medicijnen dan via reguliere tijdslijnen, kan vragen oproepen. Verlopen de bestaande procedures niet efficiënt, worden medicijnen tegen COVID-19 minder zorgvuldig beoordeeld? Of worden er nu nieuwe, meer efficiënte werkwijzen ontwikkeld die het beoordelen van medicijnen, ook na de coronacrisis, zullen veranderen?

De Boer van het CBG vertelt: “Met het wetenschappelijk advies worden geen concessies gedaan aan de veiligheid. Integendeel, door wetenschappelijk advies kan een medicijn of vaccin door een beter registratiedossier sneller beschikbaar komen. Bij de accelerated assessment en de rolling review worden er ook geen concessies gedaan op de volledigheid van het registratiedossier. Bij de rolling review kan er zelfs, omdat de registratieautoriteit nauw betrokken is bij het klinisch onderzoek, op verzoek van de registratieautoriteiten aanvullende analyses gedaan worden. Dit kan een positief effect hebben op de kwaliteit en veiligheid van dit onderzoek en daarmee op het registratiedossier. Wel vragen deze twee procedures meer inspanningen van de registratieautoriteiten en het farmaceutisch bedrijf.”

“Bij een conditional marketing authorisation en het compassionate use programma zijn er meer onzekerheden ten aanzien van de werking en de bijwerkingen van een product. Er worden beslissingen genomen met minder kennis. De noodzaak om een behandeling snel beschikbaar te krijgen moet opwegen tegen de extra risico’s die dit met zich meebrengt. Daarom zijn er strikte criteria voor deze procedures en worden deze alleen toegepast voor producten ter behandeling van ernstige aandoeningen waarbij het medicijn een belangrijke meerwaarde heeft ten opzichte van de beschikbare behandelopties.”

“Aan de conditional marketing authorisatie goedkeuring zijn ‘condities’ verbonden. Zoals het aanleveren van aanvullende onderzoeksresultaten, zodat uiteindelijk toch alle informatie die voor een volledig registratiedossier nodig zijn, beschikbaar komt. Het compassionate use programma is alleen bedoeld voor medicijnen waarbij naar verwachting patiënten worden geholpen die levensbedreigend ziek zijn, of die invaliderende ziektes hebben waarvoor er geen goede behandelopties (meer) zijn. Een compassionate use programma heeft een looptijd van een jaar, welke op verzoek van het farmaceutisch bedrijf verlengd kan worden”, aldus De Boer.